Gereğinden daha az ve gereğinden daha fazla uyumanın bedene verdiği olumsuz etkilerine dair
Hicri 7. asrın tıb uzmanlarından olan Muhammed el-Hamevî “el-beyânu fî keşfi ʿilmi’ṭ-ṭıbbi li’lʿayân” adlı kitabında (ki bu el yazma bir kitaptır) şöyle demiştir:
❝Uyku gerektiğinden daha az olursa tabiatı ve canı zayıflatır, bedeni kurutur ve hazmi kötüleştirir. Uyumakta aşırıya gitmek ise bedeni serinletir ve harâret-i garîziyye’yi (doğal sıcaklığı) ve nefsânî kuvvetleri zayıflatır ve bedende balgamı çoğaltır.❞
❝Koklanılan (belirli) şeylerin, özellikle bunlardan buharı yükselen şeylerin, beyne olan faydası içeceklerden daha yakındır.❞
Abbâsi dönemi tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
İşini doğru dürüst yapmayan tabîplere dair
❝Tabîp her meselede (hasta sıkıntısını anlatıp soru sorarken) çabuk cevap veriyorsa, o halde (işini doğru dürüst ve titiz olarak yapmadığına dair) itham edilsin.❞
Abbâsi dönemi tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
Hangi bitkilere vâkıf olunması gerektiğine dair klasik bir tıb uzmanından bir tavsiye
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur klasik tıb uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:
“Ömür, yeryüzündeki her bitkinin eylemine (tıbbî etkisine) vâkıf olmadan önce tükenecek şekilde kısadır. O halde üzerinde (bitki uzmanları tarafından) birleşilmiş olanlardan en meşhûr olanlarına yönelmelisin. Şâzz olanı ise bırak ve tecrübe edilmiş (denenmiş) olanlarla yetin.”
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
Demevî (sıcak-ıslak) mizaçlıların diğer mizaçlılara karşı belirli ayrıcalıklara sahip olduklarına dair
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur tıb uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:
❝Sıcak-ıslak mizacına sahip olanlar (demevî mizaçlılar), bütün (diğer) mizaçlara sahip olanlardan daha kuvvetli bir anlayışa ve daha güçlü bir hisse sahiptirler.❞
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
Balgamî (soğuk-ıslak) mizaçlılarda kemikler ile sinirlerin zayıf olduğuna, hastalığa çabuk uğradıklarına ve onlardan iyileşmelerinin kolay olduğuna dair
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur tıb uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:
❝Soğuk-ıslak mizacına sahip olanlarda (balgamî mizaçlılarda), kemikler ve sinirler zayıftırlar. Hastalıklar onlara çabuk bulaşır, lakin onların iyileşmesi kolay olur.❞
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
Ehil/Uzman olmadığı halde tabiplik/doktorluk yapanların uğrattığı büyük zarara dair
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur klasik tıp uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:
❝Ümmî olan (okuma-yazmayı bilmeyen ve uzmanlardan da öğrenmemiş olan) tabipler, taklitçiler, toy olanlar (deneyimsiz olanlar) ve (tıp ilmine) özen gösterişi az olup şehvetleri (nefsânî arzuları) çok olanlar (yanlış tedavi sebebiyle) pek öldürücüdürler.❞
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
❝Belirli şeyler ancak su ve ateşle piştiği gibi, aynı şekilde midedeki besin de ancak su ve harâret-i garîziyye (doğal sıcaklık) ile pişer.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
❝Yaşlılarda soğuk hastalıkların iyileşmesi zor, gençlerde ise kolaydır.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
Güçlü spor yapanlar ile rahatlık içinde olup spor yapmayanların yemek yeme konusunda yapmaları tavsiye edilen şeye dair
❝Güçlü spor yapanların, yemek yemeden önce az bir şekilde sakin kalmaları gerekir. Rahatlık içinde olanlar (spor yapmayanlar) ise yemek yemeden önce spordan bir şey yapmaları gerekir.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
❝Hekim, ilaçlar olmaksızın besinlerle tedavi edebilmişse, böylece mutluluğa denk gelmiştir.❞
Abbâsi dönemi tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
❝Hamile bayana ishal edici (müshil) ilaçlar içirmek, cenin’in (karnındaki bebeğin) baş uzuvlarını (organlarını) ömrü boyunca zayıflığa uğratır.❞
Abbâsi dönemi tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
Balgamî (soğuk-ıslak) mizaçlılarda kemikler ile sinirlerin zayıf olduğuna, hastalığa çabuk uğradıklarına ve onlardan iyileşmelerinin kolay olduğuna dair
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur tıb uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:❝Soğuk-ıslak mizacına sahip olanlarda (balgamî mizaçlılarda), kemikler ve sinirler zayıftırlar. Hastalıklar onlara çabuk bulaşır, lakin onların iyileşmesi kolay olur.❞
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
Demevî (sıcak-ıslak) mizaçlıların diğer mizaçlılara karşı belirli ayrıcalıklara sahip olduklarına dair
Abbâsiler döneminde yaşamış meşhur tıb uzmanlarından olan İbn Mâseveyh (ö. 243/857) şöyle demiştir:
❝Sıcak-ıslak mizacına sahip olanlar (demevî mizaçlılar), bütün (diğer) mizaçlara sahip olanlardan daha kuvvetli bir anlayışa ve daha güçlü bir hisse sahiptirler.❞
Kaynak: İbn Mâseveyh, en-Nevâdiru’ṭ-ṭıbbiyye
Balın bazı tıbbî faydalarına dair
❝Balın faydalarından bir kısmı şunlardır: Balgamı ve bozuk ıslaklıkları keser, tabiatı yumuşatır, bütün soğuk olan illetleri (hastalıkları) keser, köpüğü alınırsa sıcak-ıslak olur (normalde sıcak-kuru’dur). Suyla karıştırılırsa harareti hafifler, tabiatı yumuşatır ve (yiyeceklerden arta kalan) kötü olan fazlalıkları indirir.❞
Tıp uzmanı Yahyâ el-ʿÂmîrî
Kaç öğün yemek yenilmesinin çok uygun olduğuna dair
❝Yemek yeme sırasının en uygunu, gün içerisinde bir defa günün ortasında olmasıdır. İkinci (sonraki) günde de günün başlangıcı ve sonu olmak üzere iki defa olmasıdır.❞
Tıp uzmanı
Muhammed el-Heravî
Yemeğin üstüne çokca su içmenin kötü yönlerine dair
❝Yemeğin üstüne çokca su içmek hazmi bozar, midenin onu iyice içine almasını engeller ve guruldamalar ile şişkinlik meydana getirir. Mutlaka susuzluktan dolayı içilecekse o halde soğuk olan az su bunun yerini alır. (Daha çok su içilmek istenirse) Yiyecek midenin üst kısmından alt kısma ininceye kadar da içilmemesine (susuzluğa karşı) direnilir.❞
Tıp uzmanı
Muhammed el-Heravî
❝Nefsânî (öfke, sıkıntı ve kin gibi psikolojik) olgular, yiyeceğin hazmini kötüleştirir.❞
Tıp uzmanı
Muhammed b. Yûsuf
el-Heravî
❝Yiyecek ve içecek hususunda hatalı davranıp o ikisinde israf eden (uygunsuz miktarlarda alan/gereğinden fazla alan),
o ikisini öldürücü bir zehre dönüştürür.❞
Tıp uzmanı
Ali ibn Sehl et-Taberî
❝Hint tıp âlimlerinin şöyle dediklerini buldum:
‚Cahillik, kin ve haset (çekememezlik) her hastalığın başıdır.’❞
Tıp uzmanı
Ali ibn Sehl et-Taberî
Göz sağlığını korumaya dair
❝Gözlerinin sağlığını (korumak) isteyen kimse, aşırı sıcaklık ile aşırı soğukluktan, çetin (güçlü olarak esen) havadan, dumandan, tozdan, çetin ağlayıştan ve nadir olması dışında devamlı yazı ve ince hatla yazmaktan korunsun. Bundan az miktarda olanlar (göz sporu yerine geçtiği için arasıra yazı yazmak, ince hatla yazmak veya ince hat okumak) görene fayda verir. Ayrıca ışıldayan cisimlere, güneşin yüzeyine ve beyaza bakmaktan da korunsun (dolayısıyla evin duvarlarını beyaza boyamak gözler için uygun değildir). Gözler için renklerin en iyisi ise yeşildir.❞
Tıp & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
❝Soğuk(luktan kaynaklanan) başağrısında misk, amber ve (ısıtılıp bir bez içinde top haline getirilip burna yaklaştırılarak) çörekotu koklanır…❞
Tıp uzmanı & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
İçki içme sebebiyle ortaya çıkan ciddi hastalıklara dair
❝Tıb uzmanlarından kimisi demiştir ki, içki unutkanlık ve ani bir ölüm meydana getirir ve çirkin işleri (içene) güzel olarak gösterir. Ayrıca titremeye, felce, yüz felcine ve sekteye de yol açar.❞
Tıp uzmanı & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
❝İçkinin başa zararı çetindir, çünkü zihne zarar verir.❞
Koslu (İstanköylü) tabîp Hipokrat
❝Kükürtlü sularla yıkanmak, uyuzluk ile kaşıntıyı giderir ve soğuk hastalıklara (örneğin şişmanlara ve yaşlılara) fayda verir.❞
Tıp uzmanı & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
❝İncir, ceviz ve sedef otunu yemek, bütün zehirler için bir devâdır (ilaçtır).❞
İbn-i Sînâ
Gam’ın bedene verdiği zararının zehirden daha çabuk ve daha çok olduğuna dair
❝Birçok tabîpden duymuşumdur ki, gam‘ın bedene olan zararı zehrin zararından daha çabuk ve daha çoktur. Çünkü gam’ın zararı anındadır ve hasarı bir müddet sonra görülür. Zehrin ilacı ve ondan korunmak ise gam’ın ilacından ve ondan korunmaktan daha kolaydır.❞
Tabîp Muhammed el-Heravî
❝Gam kalbi zayıflatır.❞
Tıp uzmanı
Mahmûd eş-Şirâzî
❝Kaygı ve üzüntü mizacı soğutur ve (bedenin içindeki) harâreti zayıflatır.❞
Tıp uzmanı & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
❝Gam ve kaygı eklemleri zayıflatır ve saçların ağarmasını çabuklaştırır. ❞
Tabîp
İbn Hubel
❝Kedi gözü taşı, Yakût çeşitlerinden biridir, kim onu sol elinde tutup elini öfkeli kimsenin göğsüne yaklaştırırsa onun öfkesi sakinleşir.❞
Tabîp
Dâvûd Antâkî
❝Yakût, (boyna) asılarak (özellikle yutulmadan ağızda tutularak) veya (toz haline getirildikten sonra) içilerek ferahlık verir ve bu denenmiştir.❞
İbn-i Sînâ
Tabîplik edenlerin nasıl olması gerektiğine dair
❝Tabiplik (doktorluk) eden kimse, Allâh Teʿâlâ’dan korkup (başkalarını) tehlikeye atmasın. Şöyle ki, (ölmüş) canların yerini tutacak şeyler yoktur. Kendisi hakkında „O hastanın âfiyeti (şifâsı) ile iyileşmesinin sebebi olmuştur.“ denilmesi gerektiği gibi, hakkında „O onun telef ile ölümünün sebebi olmuştur.“ denilmesinden de sakınmalıdır.❞
Tıp uzmanı Yaʿkûb el-Kindî
❝Zencefil havanın çok soğuk olduğu zamanda suyla içilirse, soğukluğun zararını bertaraf eder.❞
Tıp uzmanı
İbn-i Bâce
❝Zencefil ezberi artırır ve unutkanlığa karşı fayda eder ve damla sakızı ile çiğnenirse baş ve boğaz taraflarından birçok balgamı aşağıya doğru celb eder (çeker).❞
İbn-i Sînâ
❝Yaşlılar zencefili kullanırlarsa çabuk yaşlanmazlar.❞
Tıp uzmanı
İbn Semcûn
Allâh’ın izni ile iyileştirici olan tabiî (doğal) kuvvetin büyük rolüne dair
❝Tabîplerden mâhir (yetenekli) olan, (hastayı tedâvi ederken onun tabiî kuvveti) zayıf ise tabiî kuvveti güçlendirmek, uyanık değilse onu uyandırmak, yüzçevirmiş ise onu geri çevirmek ve eksik olarak işlemesi durumunda onun işlevini artırmak hususunda her çıkış yoluna başvurup onu yapar. Bunu şu şekillerde olmak üzere:
Kâh (arasıra) sürûr (sevinç) ile ferahlığı harekete geçirerek,
kâh ümit ve emeli harekete geçirerek,
kâh üzüntü, sıkıntı ve öfkeyi harekete geçirerek,
kâh utanmayı ve korkuyu harekete geçirerek,
kâh da hususların büyük olanlarını, olacakların sonuçlarını, meʿâd (gidilecek âhiret) hususunu ve bunlardan başka şeyleri hatırlatıp onlarla meşgul ederek yapar.❞
Tıp uzmanı & İslâm âlimi
ʿAbdullaṭîf el-Bağdâdî
❝Her gün bir dirhem (takriben 3,3 gr.) kadar süsen/iris (İris florentia) çiçeğinin kökünü yemek, hayat boyunca sağlığı korur.❞
Tıp uzmanı
Koslu Hipokrat &
Bergamalı Galen
Su içmenin doğru olmadığı hallere dair
❝Aç karnına, hareketten (spor/egzersizden) sonra özellikle de cinsel ilişkiden sonra, kuvvetli müshilden (ishal edici şeyden), hamamdan ve özellikle karpuz olmak üzere meyve yedikten sonra su içmek pek kötüdür, gerek içilen şey su olsun veya şarap olsun (fark etmez).❞
Tıp uzmanı
Muhammed Kâzerûnî
Aşırı hararetli olan suyu içmeye dair
❝Aşırı hararetli olan su, besinin hazme (sindirime) başlamasından sonra kuvvetleri, mideyi ve hazmi gevşetir. Besinin ardından içilmesi besini olgunlaşmamış (pişmemiş) hale getirir ve besinin alınması esnasında içildiğinde daha kötüdür çünkü besini biribirinden ayırır ve onu (geminin su üstünde durduğu gibi) midenin üstüne getirir, böylece iyice hazm olunmaz ve bundan bozukluklar meydana gelir.❞
Tıp uzmanı
Muhammed Kâzerûnî
Aşırı soğuk suyun olumsuz yönlerine dair
❝Çok sıcak ve soğuk havada mutedil (orta ölçüde) suyu kullanmak gerekir. Şöyle ki, aşırı soğuk olan su, iç organlara zarar verir özellikle hareketten (spor/egzersizden) sonra ve mide boşluğu sırasında.❞
Tıp uzmanı
Muhammed Kâzerûnî
❝Yeni Araştırma: Gül, portakal, limon, nane, okaliptüs, biberiye ve lavanta kokularından birini 6 ay boyunca her gece 2 saat koklatılan kişilerde hafızada %226 artış olmuş.❞
Prof. Dr. Güner Sönmez
❝Muz; göğsü yumuşatır, boğazdaki haşinliğe karşı fayda verir ve kuru öksürüğü giderir.❞
Tıp uzmanı
Kaysûnizade
Mehmed Efendi
❝Nane yaprağı pansuman yapılarak basurlara fayda verir. Bu hususta o en başarılı ilaçlardandır.❞
Tıp uzmanı
Kaysûnizade
Mehmed Efendi
❝Cildin yüzeyindeki illetlerin (hastalıkların) tedavisi, ilkbahar ve yazın daha tesirlidir.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
❝Belirli şeyler ancak su ve ateşle piştiği gibi, aynı şekilde midedeki besin de ancak su ve harâret-i garîziyye (doğal sıcaklık) ile pişer.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
Güçlü spor yapanlar ile rahatlık içinde olup spor yapmayanların yemek yeme konusunda yapmaları tavsiye edilen şeye dair
❝Güçlü spor yapanların, yemek yemeden önce az bir şekilde sakin kalmaları gerekir. Rahatlık içinde olanlar (spor yapmayanlar) ise yemek yemeden önce spordan bir şey yapmaları gerekir.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
❝Yaşlılarda soğuk hastalıkların iyileşmesi zor, gençlerde ise kolaydır.❞
Tıp uzmanı
İbn Mâseveyh
Yeşil zeytinden alınmış infâk zeytin yağının faydalarına dair
❝Yeşil zeytinden alınmış infâk zeytinyağı 1. derecede sıcak-kurudur. O mideyi, diş etini ve dişleri kendisi ile ovalandığı (fırçalandığı) taktirde güçlendirir. Kurtçukları ise öldürür. Zehirlere karşı faydalıdır. Ondan iyi bir kan tevellüd eder (doğar). Kırılmış kemiklerin tedavi edilmesine de yardım eder. Yaşlılara faydalıdır ve beslenme şehvetini (arzusunu) uyandırır. Onun atîk (eskimiş) olanı, nezîc (olgunlaşmış) zeytinden sıkılmış zeytin yağının hükmündedir.❞
İbnu’n-Nefîs’in öğrencisi
cerrâh ve tıb uzmanı
İbnu’l-Ḳuff, Camiʿu’l-ġarad fî ḥıfẓı’ṣ-ṣıḥḥati ve’l-meraḍ, el yazma eser, Welcome Collection Library, Londra
❝Zeytinyağı; O yeşil zeytinden alınmış infâktır ve zeytin yağı çeşitlerinin en üstünüdür. En iyi olanı ise yeni hazırlanmış hoş kokulu olandır.❞
İbnu’n-Nefîs’in öğrencisi
cerrâh ve tıb uzmanı
İbnu’l-Ḳuff
Tarçının birçok faydasına dair
❝Tarçın cümlesiyle (her çeşidiyle) üçüncü derecede sıcak-kurudur. O karaciğer ile dalağın tıkanıklıklarını açar, kalbi kuvvetlendirir ve ferahlandırır. Ayrıca müzmin (kronik) olan öksürüğe karşı faydalıdır. Sabah aç karnına yenildiğinde öyle bir güçlendirir ki, yerini başka hiç bir şey tutamaz. Ayrıca şişmeyi ve yelleri çözer ve yemek arzusunu uyarır, imtilâî (dolgunlukla ilgili) olan hıçkırığa ve soğuk nezlelere faydalıdır.❞ (Tarçının Ceylon’dan geleni tavsiye edilir, Çin’den geleni tavsiye edilmez onda cumarin miktarı fazla bulunduğu için, aşağıdaki yorumda detayı açıklanmıştır)
İbnu’n-Nefîs’in öğrencisi
cerrâh ve tıb uzmanı
İbnu’l-Ḳuff
Çin tarçını başka deyimle Cassia Tarçını hakkında Almanya’daki Risk değerlendirmesi için Federal Enstitüsü (Bundesinstitut für Risiko Bewertung) der ki, onda fazla miktarda cumarin maddesi vardır ve bu madde fazla alındığında karaciğer hasarı görülür ve kansere yol açar. Çocuklar bu konuda daha hassastırlar. Yetişkin insanın aldığı cumarin miktarından daha az olanı bile çocuğa zarar verir. Ceylon tarçını içerisinde de cumarin maddesi vardır ama çok değildir.
Bahsi geçen Enstitü şu tespitte bulunmuştur:
Yetişkin insanlar içerisinde örneğin 60 kilolu birisi günde 2 gr. Cassia tarçınından fazlasını almamalıdır risk almamak için. Örneğin 15 kilolu bir çocuk ise günde 0,5 gr.‘dan fazla almamalıdır. Bu bilgi Çin’den gelen tarçın hakkındadır.
Çörek otunun tıbbî faydalarına dair
❝Çörek otu: İkinci derecede sıcak ve kurudur. O midede hasıl olan şişkinliği ve yelleri çözer, nekheyi (ağız içi kokusunu) hoş eder, mide ile karaciğeri kuvvetlendirir, hayz ile idrarı akıtır, bağırsak solucanlarını öldürür ve yeme arzusunu uyarır. Onu koklamak ise (kuru olarak ısıtılıp bez içine sarılarak burna yaklaştırmak suretiyle) soğuk(luktan kaynaklı) baş ağrısına ve nezleye fayda eder. Sirke ile pişirilip onunla ağız çalkalanırsa diş ağrılarına fayda eder. Haşereleri (tütsü olarak yakıldığı taktirde) kovar ve külleri çürümüş yarayı kurutur.❞
İbnu’n-Nefîs’in öğrencisi
cerrâh ve tıb uzmanı
İbnu’l-Ḳuff,
el-ʿUmde fî Ṣınâʿati’l-Cerâḥa
Tatlı yemek konusunda sağlığın bozulmaması için dikkatli davranmanın önemine ve tatlıların karaciğer üzerindeki etkisine dair
❝Un ve nişastadan (tatlı olarak) yapılmış her şey katı ve yapışkan bir hılt (karışım) tevlîd eder (doğurur), iç kısımda (iç organlarda) tıkanıklıklar meydana getirir, böbreklerde taş ve kum tevlîd eder, mideden aşağıya inmesini yavaşlatır, karnı akleder (ishalı keser). Şöyle ki, bu hazmedilirse çok bir besleyiş ile besler. Tatlı olarak baldan yapılanı ise iç kısımda tıkanıklıkları olmayanlar için daha az zararlıdır, ancak o kuvvetlice ısıtmaktadır. Onun içindir ki, o mizacı sıcak olmayanlar (balgâmî ve sevdâvî mizaçlılar gibi soğuk olanlar) için uyumludur. Şekerden yapılanı ise daha az ısıtıcıdır ve karaciğerinde ve başka iç kısmında tıkanıklıklar ve kalınlaşma görmüş kimse bal ve şekerden, bu durumlar dışında olanlardan (karaciğerinde veya başka iç kısımda tıkanıklıkları ve kalınlaşma durumu olmayanlardan) daha çok zarar görür. Çünkü karaciğerin durumundandır ki, tatlı şeylerden lezzet alır ve onları mideden ve bağırsaklardan kendisine, ona tat hususunda olan müşakelesinden dolayı çabuk bir şekilde cezb eder (çeker). Buna dair kanıt ise incir yiyen hayvanın karaciğerini büyük, pek lezzetli ve hoş bulursun. Çünkü karaciğerin durumundandır ki, tatlı şeylerden beslenir ve şişmanlaşır.❞
Kutub li Diḳîyânûṭis ve Câlînûs ve baʿḍi’l-ḥukemâʾi’l-ʿiẓâm, s. 6, el yazma eser, Wellcome Collection Library, Londra